دیوید مورگان / ترجمه روبرت صافاریان
هر روز بیش از پیش معلوم می‌شود که امروزه پژوهش در زمینۀ تصویرهای مذهبی، بخشی از مطالعات رسانه، دین و فرهنگ است. حقیقت این است که تصویر همیشه یکی از منابع اصلی دانش ما دربارۀ جهان بوده است و دین‌گرایان در تاریخ مدرن آمریکا، برخلاف پروتستان‌های قدیمی و اعتقاد آن‌ها به بی‌پیرایگی، در به‌کارگیری نیروی نمایش بصری برای انتقال اطلاعات و پرورش شخصیت جوانان، پیروان مذاهب دیگر و نوکیشان، تردیدی به خود راه نمی‌داده‌اند. به همین سبب امروز استفاده از تصویر برای مقاصد دینی و به‌کارگیری روش‌های دیداری برای آموزش و عبادت، به شیوۀ موثری از سوی پژوهشگران هنر، دین و فرهنگ عامه بررسی می‌شود.[۱] ما تازه داریم متوجه می‌شویم که اونجلیست‌ها (پروتستان‌های انجیلی) دویست سال پیش، درست در لحظه‌ای که فرهنگ عامه‌پسند توده‌ای پا به عرصۀ وجود می‌گذاشت، دربارۀ موثربودن و قدرت اقناع تصویر هیچ تردیدی نداشتند.
تصویر به منزلۀ رسانۀ دینی
پروتستان‌های آمریکایی تمایل زیادی دارند که رسانه را به عنوان بازنمایی تمام و کمال حقیقت تجربه کنند. تصویر، رسانه‌ای است که از راه کمک به طبیعی ساختن چیزهایی که مومنان می‌خواسته‌اند دربارۀ جهان و رسالت مهم خود در آن بپذیرند، در این گرایش نقش مهمی بازی کرده است. وقتی به بررسی یکی از نمادهای تمایل انجیلی‌ها به گسترش انجیل به همۀ جهان می‌پردازیم (تصویر۱)، این امر کاملاً آشکار است. انجمن تراکت آمریکا[۲] که با هدف عاجل انجیلی‌کردن همگانی در سال ۱۹۲۵ در نیویورک تاسیس شد، انرژی‌های خوش‌بینانۀ جمهوری جدید را برای وظیفۀ سترگ نوسازی ملی گردهم آورد.
شکل۱: تصویر ماشین چاپ روی گواهی‌نامه انجمن تراکت آمریکا به کسانی که با آن همکاری می‌کردند؛ نیویورک. امضاء‌شده در تاریخ ۱۶ مارس ۱۸۹۴. چاپ چوبی روی کاغذ. ۵/۱۰ در ۷۵/۷ اینچ.
این انجمن تصویر یک دستگاه چاپ را بر روی گواهی‌نامه‌ای که به یاری‌رسانان انجمن داده می‌شد، گذاشت. دستگاه چاپ داخل عکس روی یک سکوی خاکی جا گرفته است که دور آن آدم‌هایی از قشرهای گوناگون برای یک گونه «موعظه بر فراز کوه» گوتنبرگی گرد آمده‌اند. این اشاره به کتاب مقدس البته اتفاقی نیست؛ از نگاه انجیلی‌های دورۀ پیش از جنگ‌های داخلی آمریکا، چاپ و توزیع کتاب مقدس و تراکت‌های مذهبی در دوران مدرن وسیلۀ بسیار مناسبی بود برای انجیلی‌کردن همۀ جهان. در این دوره، تراکت و فروشندگان دوره‌گرد متون دینی، جای واعظ و سخنران را می‌گیرند؛ گویی عیسی مسیح نیز به دستگاه چاپ تغییر شکل داده است. مردم به جای اینکه برای گوش دادن به موعظه دور هم جمع شوند، برای خواندن تراکت‌هایی که توسط خادمان نمادین دستگاه چاپ توزیع می‌شد، گرد هم می‌آمدند. فقیر و غنی، پیر و جوان، بیگانه و بومی، مردم عهد باستان و روزگار مدرن، گویی از فرای اعصار و قرون، به یک شکل به تجسم ارزان و موثر کلام خدا بر کاغذ واکنش نشان می‌دهند. در این تصویر، الهام‌پذیری از کلام خدا و تولید و انتشار آن را در لحظه واحدی به هم می‌آمیزند؛ لحظه‌ای که از زمان و سنت درمی‌گذرد تا حقیقت لایتغیر الهی را در اختیار همگان قرار دهد.
دشوار بتوان تصویری پروتستان‌تر از این پیدا کرد. زنی که کنار دستگاه چاپ ایستاده و تصویرش از تجسم‌های آزادی و حقیقت الهام گرفته شده است، کتاب مقدس را در یک دست گرفته و با دست دیگر تراکتی را به سمت تودۀ مردم دراز کرده است و در همه حال به سوی آسمان می‌نگرد. این تنها اشارۀ تصویر به منشاء آن چیزی است که انجمن تراکت آمریکا عاشقانه نامش را حقیقت چاپی[۳] گذاشته بود. این تصویر با پرهیز از بصری‌کردن ارتباطات آشکارتر با امر الهی، در واقع کوشش‌های انجمن را در راستای وسائل فیزیکی تولید و توزیع حقیقت آموزش می‌دهد و می‌خواهد بگوید که این اقدام در واقع محصول ابتکار عمل آدمی‌زاد است؛ کاری است داوطلبانه که به انتخاب و تصمیم انسان وابسته است. دشوار بتوان در اندازۀ خوش‌بینی انجمن‌های خیریه در آمریکای سال‌های مقدم بر جنگ‌های داخلی اغراق کرد و همین‌طور در نقش مهمی که آن‌ها در اشاعۀ باور به کارآیی اجتماعی و اقدامات انسان‌دوستانه و کارهای خیریۀ دینی بازی کردند.[۴]
دستگاه چاپ برای بسیاری از اونجلیست‌های آمریکا و انگلستان بارزترین نشانۀ دوران مدرن تاریخ کلیسا بود. در عصر عبور و مرور دریایی از کانال پاناما، حملونقل با وسائلی که با نیروی بخار کار می‌کردند، تلگراف و بهبود نظام پست ملی، انجیلی‌ها آرمان خود را در قالب فناوری و ارتباطات جای می‌دادند. به باور آن‌ها، جمهوری نوین آمریکا خصوصیات بی‌نظیر و پیشرویی را به نمایش می‌گذاشت که تصادفی نبودند. بسیاری از پروتستان‌های سدۀ نوزدهم آمریکا اعتقاد داشتند که بیش از هر کس دیگری از مواهب انبوه دگرگونی‌های تمدن مدرن که توسط خداوند طراحی شده است، بهره می‌برند. از دید آن‌ها روزگار نو انباشته از چشم‌اندازهای دگرگونی معنوی ملت و پیشروی به سوی هزاره بود.
یکی از مقالات آلماناک مسیحی[۵] چاپ سال ۱۸۳۴ در میان «خصوصیات دوران جدید» از «آزادی انسان‌ها»، فراوانی انجمن‌های داوطلبانه، فایده‌های نوآوری‌های فناورانه در عمل، گسترش تجارت و حملونقل، انتشار همگانی دانش و قدرت چاپ یاد می‌کند.
کلیساها…در حال رصدکردن زمین و نقشه‌برداری آن هستند. تجارت همانا بازشدن راه‌ها و پل زدن بر دریاهاست. دستگاه چاپ به معنای برانداختن جنگل‌های تاریک جهل و نادانی است. راه آینده روشن است.[۶]
تجارت، فناوری، جمهوری‌خواهی و ملیت همه با هم نوید یک دگرگونی همه‌جانبه را در ایالات متحده می‌دادند که راه را برای هزارۀ پرشکوه سلطنت عیسی مسیح هموار می‌کرد. آنچه در این سخنوری پیروزمندانه برای تاریخ‌نگار امروزی جالب است، تنها نشانه‌های سال‌های آغازین ملی‌گرایی آمریکایی، فرمولاسیون دوبارۀ تصور آمریکایی‌ها از خود به عنوان ملتی استثنایی و جلوه‌های شایان توجه جهاد درازمدت آمریکا برای رسیدن به انسجام و هدف ملی نیست، بلکه هم‌چنین تصویر روشنی است که این سخنان از بنیادهای دینی فرهنگ توده‌ای مدرن و ریشه‌های آن در صنعتی‌شدن جوامع به دست می‌دهند.
شکل ۲: پخش تراکت. سال ۱۸۲۵. چاپ چوبی. کار آلکساندر آندرسن برای انجمن تراکت آمریکا؛ نیویورک.
فرهنگ توده‌ای در دوران پیش از جنگ داخلی هم‌گام و هم‌شتاب با تصرف اراضی جدید توسط ایالات متحده و مهاجرت نخستین مهاجران، صاحبان صنعت و سرمایه‌گذاران شکل گرفت. راه‌افتادن پست منظم، پول واحد و زیربنای مستحکم حملونقل از طریق احداث جاده‌ها، راه آهن، کانال‌ها و کشتی‌های بخار رودخانه‌رو، پایۀ مادّی شکوفایی کار بنگاه‌های انتشاراتی انبوه را به وجود آورد. هم‌چنین، نهضت خیریه این دوره شروع کرد به تعریف خود با ملاک انجیلی‌کردن جهان؛ هدفی که دسترسی به آن صرفاً به کمک وسائل سنتی فرهنگ شفاهی مانند موعظه‌ها، جلسه‌های مذهبی و تبلیغ چهره‌به‌چهره ممکن نبود و نیاز به فرهنگ توده‌ای مبتنی بر مواد چاپی داشت. (تصویر۲) در واقع، در مقاله‌ای که بسیار از آن نقل قول می‌شود، تاریخ‌نگار روزنامه‌نگاری، دیوید نُرد، به درستی اختراع رسانه‌های انبوه را به اونجلیست‌ها انجمن تراکت و کتاب مقدس آمریکا نسبت داده است.[۷]
[۱]. James R. Curtis, “Miami’s Little Havana: Yard Shrines, Cult Religion and Landscape,” in Rituals and Ceremonies in Popular Culture, ed. Ray B. Browne (Bowling Green: Bowling Green University Popular Press, 1980), 105-19; John Davis, Landscape of Belief: Encountering the Holy Land in Nineteenth-Century American Art and Culture. (Princeton: Princeton University Press, 1996); Erika Doss, Elvis Culture: Fans, Faith, and Image in Contemporary America (Lawrence: University of Kansas Press, 1999); David Freedberg, The Power of Images: Studies in the History and Theory of Response (Chicago: University of Chicago Press, 1989); Gregor T. Goethals, The Electronic Golden Calf Images, Religion, and the Making of Meaning (Cambridge, Mass.: Cowley, 1990); David Halle, Inside Culture: Art and Class in the American Home (Chicago: University of Chicago Press, 1993), 171-92; Colleen McDannell, Material Christianity: Religion and Popular Culture in America (New Haven: Yale University Press, 1995); Margaret Miles, Image as Insight: Visual Understanding in Western Christianity and Secular Culture (Boston: Beacon, 1985); David Morgan, Visual Piety: A History and Theory of Popular Religious Images (Berkeley: University of California Press, 1998); David Morgan, ed., Icons of American Protestantism: The Art of Warner Sallman (New Haven: Yale University Press, 1996); Sally M. Promey, Spiritual Spectacles: Vision and Image in Mid-Nineteenth-Century Shakerism (Bloomington: Indiana University Press, 1993); Leigh Eric Schmidt, Consumer Rites: The Buying and Selling of American Holidays (Princeton: Princeton University Press, 1995); and Thomas Tweed, Our Lady of Exile: Diasporic Religion at a Cuban Catholic Shrine in Miami (New York: Oxford University Press, 1997).
[۲]. The American Tract Society (ATS)
[۳]. printed truth
[۴]. For a thorough study of the American Tract Society, see Karl Eric Valois, “To Revolutionize the World: The American Tract Society and the Regeneration of the Republic, 1825-1877” (Ph.D. diss., University of Connecticut, 1994). On the ATS and mass-communication, see David Paul Nord, “The Evangelical Origins of Mass Media in America, 1815-1835,” journalism Monographs (1984): 1-3o; see also Nord, “Systematic Benevolence: Religious Publishing and the Marketplace in Early Nineteenth-Century America,” in Communication and Change in American Religious History, ed. Leonard I. Sweet (Grand Rapids, Mich.: Eerdmans, I993),239-69.
[۵]. Christian Almanac
[۶]. “Characteristics of the Age,” Christian Almanac (New York: American Tract Society, 1834), 36.
[۷]. Nord, “Evangelical Origins,” 24.
Be the first to reply